کد مطلب:20960 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:6

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

توبه واقعي ، چه نوع توبه اي است ؟

روايت مشهوري از حضرت علي (ع) در نهج البلاغه است كه خطاب به گوينده كلمه استغفار فرمودند : همانا گوينده اي در محضر حضرت امير(ع)گفت : استغفرالله ، پس فرمود به او : مادرت در عزايت گريه كند ، آيا مي داني چيست استغفار؟ همانا اسغفار درجه علييّن است . وآن اسمي است كه واقع مي شود بر شش معني . اول آنها پشيماني بر گذشته است . دوم ، عزم بر برگشت ننمودن است به سوي آن هميشگي . سوم ، ادا كني به سوي مخلوق حق آنها را تا ملاقات كني خداي سبحان را پاكيزه كه نبوده باشد برتو دنباله اي . (يعني حقي از كسي به عهده تو نباشد ) چهارم ، آن كه روي آوري به سوي هر فريضه كه برتو است كه ضايع كردي آنرا ، پس ادا كني حق آنرا . پنجم ، روي آوري به سوي گوشتي كه روييده شده است برحرام ، پس آب كني آنرا به اندوهها تا بچسبد گوشت به استخوان وروييده شود بين آنها گوشت تازه . ششم ، آن كه بچشاني جسم را درد فرمانبرداري ، چنانچه چشاندي آنرا شيريني نافرماني .... اين حديث شريف مشتمل است : اولاً بردو ركن توبه كه پشيماني و عزم بر عدم عود است . وپس از آن بر دو شرط مهم قبول آن كه ردّ حقوق مخلوق و ردّ حقوق خالق است . انسان به مجرد آن كه گفت توبه كرده ام ، از او پذيرفته نمي شود . انسان تائب آن است كه هر چه از مردم به ناحق برده ردّ به آنها كند واگر حقوق ديگري از آنها در عهده او است ، و ممكن است تأديه يا صاحبش را راضي نمايد ، قيام به آن كند . وهر چه از فرايض الهيه ترك كرده ،قضا كند يا تأديه نمايد ، واگر تمام آنها را ممكنش نيست ، قيام به مقدار امكان كند . بداند كه اينها حقوقي است كه از براي هر يك از آنها مطالبي است ، ودر نشئه ديگر از او به اشق احوال ] مطالبه [ ميكنند ، ودر آن عالم راهي براي تأديه آنها ندارد جز آنكه حمل بار گناهان ديگران را كند ورد اعمال حسنه خود را نمايد . پس ، در آن وقت بيچاره وبدبخت مي شود وراهي براي خلاص وچاره براي استخلاص ندارد . (1) در رابطه با آن حقوقي كه در توانش نيست تا اداء كند ،در دعاي روز دوشنبه فرازيدر اين خصوص آمده است كه مداومت بر خواندن آن وتوجه به معاني آن مهم است .

روح در ارتباط مداوم با جسم است ومتأثر از جسم مي شود . براي همين فرمودند اگر كسي لقمه حرامي بخورد تا چهل روز دعايش مستجاب نمي شود . اگر كسي بخواهد توبه خود راتكميل كند مي تواند با روزه مستحبي و واجب به اين مرحله از توبه برسد .ودر نهايت بايد لذاتي را كه در اثر معصيت برده جبران كند وبه ازاي آنها رنج عبادت را تحمل كند .



همين مطلب را حضرت امام (ره) چنين توضيح فرموده اند : بدان كه از براي هر يك از منازل سالكان مراتبي است كه به حسب حالات قلوب آنها فرق مي كند . شخص تائب اگر بخواهد به مرتبه كمال آن نايل شود بايد تدارك تروك را كه كرد ، يعني آنچه را كه ترك كرده بود تدارك كند ، تدارك حظوظ را نيز بكند. يعني حظوظ نفسانيه اي كه در ايام معاصي براي او حاصل شده بود بايد تدارك كند . وآن به اين نحو صورت پذيرد كه آثار جسميه و روحيه كه درمملكت او حاصل شده بود از معاصي ، در صدد برآيد كه از آن به كلي حك نمايد تا نفس به صقالت اوليه و روحانيت فطريه خود عود كند و تصفيه كامله از براي او حاصل آيد ، چنانچه دانستي كه از براي هر معصيتي و هر لذتي در روح اثري، حاصل آيد چنانچه در جسم نيز قوتي حاصل شود از بعضي از آنها . پس شخص تائب بايد مردانه قيام كند وآن آثار را به كلي قلع كند ، و رياضات جسميه و روحيه به خود دهد تا تبعات وآثارآن به كلي مرتفع شود . همان طور كه حضرت مولا دستور داده است .

پس به واسطه رياضات جسميه وامساك از مقوّيات ومفرّحات وگرفتن روزه مستحبي ويا واجبي ، اگر به عهده او است ، گوشت حاصل از معاصي يا در ايام معاصي را ذوب كند . وبه واسطه رياضت روحيه وعبادات و مناسك ، حظوظ طبيعت را تدارك كند ، زيرا كه در ذائقه روح صورت لذات طبيعيه موجود است ، وتا آن صورتها متحقق است ، نفس متمايل به آنها و قلب عاشق به آنها است ، وبيم آن است كه خداي نخواسته باز نفس سركشي كند وعنان را از دست بگيرد . پس بر سالك راه آخرت و تائب از معاصي لازم است كه الم رياضت و عبادت را به ذائقه روح بچشاند ، واگر شبي در معصيت وعشرت به سر برده ،تدارك آن شب را بكند به قيام به عبادت خدا ، واگر روزي را به لذات طبيعيه نفس را مشغول كرده ، به صيام و مناسك مناسبه جبران كند ، تا نفس به كلي از آثار وتبعات آن، كه حصول تعلقات و رسوخ محبت به دنيا است ، پاك و پاكيزه شود . البته توبه در اين صورت كامل تر مي شود و نورانيت فطريه نفس عود مي كند . وپيوسته در خلال اشتغال به اين امور تفكر و تدبر كند د رنتايج معاصي و شدت يأس حق تعالي و دقت ميزان اعمال و شدت عذاب عالم برزخ وقيامت ، وبفهمد و به نفس و قلب بفهماند كه تمام اينها نتايج و صور اين اعمال قبيحه و مخالفتهاي با مالك الملوك است،اميد است كه پس از اين علم وتفكر ، نفس از معاصي متنفر شود وانزجار تام و تمام برايش حاصل شود وبه نتيجه مطلوبه در باب توبه برسد وتوبه او كامل وتمام شود پس ، اين دو مقام از متممات ومكملات منزل توبه است ، و البته انسان كه در مرحله اولي مي خواهد وارد منزل توبه شود ، گمان نكند آخر مراتب را از او خواستند ، و به نظرش راه صعب و منزل پر زحمت آيد ويكسره ترك آن كند.هرمقداري كه حال سالك طريق آخرت اقتضا مي كند،همان اندازه مطلوب و مرغوب است . (2)







ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ) اربعين حديث ، امام خميني (ره) ،ص278، 277 .

2 ) اربعين حديث ،ص 280، 279